21 بهمن 1402 ساعت 22:33
آیا تا به امروز این سوال برایتان به وجود آمده که قدیمی‌ترین زبان جهان کدام است و فارسی چه جایگاهی در لیست قدیمی‌ترین زبان‌های دنیا دارد؟ برای پاسخ به این سوالات با گجت نیوز همراه شوید.
شما زبان را از چه کسی یاد‌گرفتید؟ از خانواده‌تان، آن‌ها هم زبان را از والدین‌شان آموخته بودند. اگر این چرخه را تا رسیدن به نقطه شروع ابداع زبان ادامه‌دهید، احتمالا می‌بینیم که همه زبان‌ها با داشتن منشا یکسان، از یک نقطه آغاز شده‌اند؛ اما باستان‌شناسان پاسخ متفاوتی ارائه می‌دهند. قدیمی ترین زبان جهان که ریشه تمام زبان‌ها از آن شکل می‌گیرد، تقریبا غیرقابل شناسایی است اما می‌توان با تحقیق، به قدیمی ترین زبان ها رسید.
آن طور که ساینتیفیک امریکن اعلام می‌کند؛ تاکنون ۷۱۰۰ زبان مختلف که توسط ملت‌ها یا قومیت‌های مختلف در طول تاریخ استفاده شده‌اند شناسایی شده‌اند اما حدود ۴۰٪ این زبان‌ها در گذر زمان منقرض شده و در حال حاضر نیمی از مردم جهان، از ۲۳ زبان رایج استفاده می‌کنند. احتمالا تا الان با یک حساب و کتاب سرانگشتی برایتان سوال شده که باقی این زبان‌ها در چه وضعیتی هستند؟ اصلا این حجم تنوع زبانی از کجا آمده است؟
قدیمی ترین زبان جهان و ماندگاری زبان
زبان به عنوان یکی از عوامل اولیه ارتباط، همواره نقش پررنگی در انتقال علم و فرهنگ ایفا می‌کند. این ابزار به ظاهر ساده می‌تواند تمدن‌های مختلف را به هم پیوند بزند و داستان‌های عجیب و هیجان‌انگیزی را از دل تاریخ تعریف کند. کلر بوورن، استاد زبان‌شناسی دانشگاه بیل، معتقد است:
در بعضی فرهنگ‌ها، اطلاعات زبانی تنها منبع قابل‌اعتماد در مورد گذشته هستند. اغلب زبان‌هایی که امروز استفاده می‌شوند؛ تعداد سخنوران کمتر از ۱۰۰۰ نفر دارند و در حال انقراض‌اند.
به بیان ساده‌تر، مرگ زبان‌های قدیمی به معنای مرگ تاریخ و فرهنگ‌های مختلف است و در صورتی که زبان‌های قدیمی حفظ می‌شدند؛ این روزها می‌توانستیم دید دقیق‌تری نسبت به تاریخ بشر داشته باشیم.
یکی از راه‌های شناسایی قدمت زبان توسط دنی هیبر، زبان‌شناسی که به طور اختصاصی زبان‌های در حال انقراض را مطالعه می‌کند، این‌گونه بیان شده است:
در ریشه‌یابی نقطه‌ای، یک زبان با لهجه‌های مختلف بیان شده و دو زبان کاملا متفات را ایجاد می‌کند. به طوری‌که دیگر برای افرادی که با زبان منشا صحبت می‌کردند، لهجه‌های تبدیل شده به زبان مستقل دیگر قابل درک نیستند.
با تمام این توصیف‌ها، می‌توان گفت که قدیمی‌ترین زبان دنیا، با توجه به نبود نسخه‌های خطی یا نابود شدن آن زبان در طول تاریخ، به هیچ وجه با دانش امروزی بشر قابل شناسایی نیست و نمی‌توان فهیمد انسان‌های اولیه با چه زبانی و به چه شکلی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کردند. با این حال در سال‌های اخیر، تکنولوژی‌های جدید زیادی مانند نورالینک رونمایی شده‌اند که می‌توانند نویددهنده آینده‌ای باشند که رسیدن به پاسخ‌های سوالات علمی آسان‌تر است.
رقابت میان قدیمی ترین زبان های تاریخ
به عنوان یک اصل کلی، باستان‌شناسان معقدند قدیمی‌ترین زبان، باید سابقه مکتوب ثبت شده‌ای داشته باشد. بسیاری از اسناد مکتوب، با خط میخی روی کتیبه‌های گِلی نگارش شده‌اند. در این میان، خطوط سومری و اکدی، قدمتی ۴۶۰۰ ساله دارند و جز قدیمی‌ترین زبان‌ها هستند. خط هیروگلیف نیز که به عنوان خط تصویری از مصر باستان شناخته می‌شود، سابقه نسبتا یکسانی با این خطوط دارد؛ هر چند که این خطوط در طی زمان منقرض شده‌اند و دیگر در لیست قدیمی ترین زبان های زنده دنیا جایی ندارند. ترجمه اولین جمله کامل شناخته‌شده در مقبره فرعون ست‌پریبسن، به این صورت است: «او دو سرزمین را برای پسرش، پادشاه دوال‌پریبسن متحد کرده».
به گفته هیبر، قدیمی‌ترین زبان‌هایی که همچنان مورد استفاده قرارمی‌گیرد، عبری و عربی هستند که اولین شواهد مکتوب‌شان به ۳۰۰۰ سال قبل برمیگردد. هر دو این زبان‌ها ریشه افراسیایی دارند که به عنوان قدیمی‌ترین خانواده زبانی شناخته می‌شود اما نقطه‌ای که عبری و عربی از این زبان جدا شده‌اند، مشخص نیست.
کلر بوررن که پیش‌تر هم از او یادشد، زبان چینی را به لیست قدیمی‌ترین‌ها اضافه می‌کند و معتقد است ریشه ایجاد این زبان، به ۴۵۰۰ سال قبل برمیگردد و آثار مکتوب آن روی پوسته لاک‌پشت و استخوان حیوانات، مربوط به ۳۳۰۰ سال پیش است.
باز هم زبان‌های قدیمی‌تری وجود دارند؟
دیون پاتل، استاد مطالعات آسیای جنوبی دانشگاه پنسیلوانیا، تفکر دیگری را بیان می‌کند. او معقتد است اولین نوشته‌های مکتوب در زبان سانسکریت، متون باستانی هندو هستند که ۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نوشته شده‌اند و بخشی از آن‌ها آثار مذهبی هند باستان هستند که همچنان مورد قبول هندو‌هاست. طبق این تفاسیر، سانسکریت قدیمی‌ترین زبانی است که همچنان مردم از شکل گفتاری و نوشتاری آن استفاده می‌کنند.
اما ماجرا جایی عمیق‌تر می‌شود که برخی می‌گویند سانسکریت توسط زبان تامیل ایجاد شده که همچنان ۸۵ میلیون سخنور بومی در جنوب هند و سریلانکا دارد. قدیمی‌ترین آثار باقی‌مانده از این زبان، با تخمین‌هایی به ۷۰۰۰ تا ۲۸۰۰ سال قبل برمیگردد.
جایگاه زبان فارسی میان قدیمی‌ها
اولین کتیبه‌هایی که به زبان فارسی کشف شده‌اند، مربوط به دوران ساسانیان هستند. یکی از مشهورترین این کتیبه‌ها، «کتیبه شاپور» است که در قرار دارد. این کتیبه به سال 260 میلادی برمیگردد و در آن به پیروزی شاپور اول، امپراتور ساسانی، بر رومیان اشاره دارد. اما نکته مهم این است که زبان استفاده شده در این کتیبه‌ها فارسی امروزی نیست و زبان فارسی میانه یا پهلوی ساسانی است که دیگر جزو زبان‌های زنده دنیا محسوب نمی‌شود.
در فلات ایران زبان‌های قدیمی‌تری هم وجود داشته‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به فارسی باستان اشاره کرد. سن زبان فارسی باستان به طور دقیق مشخص نیست اما بر اساس شواهد تاریخی و زبان‌شناسی، می‌توان گفت که فارسی باستان حداقل به دوران هخامنشیان (حدود ۲۵۰۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد) بازمی‌گردد. با این حال، زبان فارسی باستان به مرور زمان تحول یافته و شکل فعلی خود را به‌عنوان یکی از زبان‌های باستانی ایرانی با ظرفیت ادبی و ادبیاتی غنی، در دوران ساسانیان (حدود ۲۲۱ تا ۶۵۳ میلادی) به خود گرفت.
با این توصیف‌ها، اگر بخواهیم فارسی امروزی را جزو فارسی باستان در نظر بگیریم، می‌توان گفت زبان فارسی هم یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های زنده جهان است اما باید توجه داشت که فارسی باستان با فارسی امروزی، تفاوت‌های بیشماری دارد و درک نوشته‌های فارسی باستان برای فردی ایرانی بدون دسترسی به منابع، تقریبا غیرممکن است.
نکته مهم دیگر این است که بسیاری از کتیبه‌هایی که به زبان فارسی باستان بوده‌اند، به دلیل تهاجم‌های بیشمار به کشورمان در طول تاریخ نابود شده‌اند و همین مورد باعث شده بسیاری از متون ثبت شده فارسی باستان، به صورت کامل نابود شوند. با این حال فارسی باستان با تاریخی بیش از ۵۰۰۰ هزار سال، یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های تاریخ است.
سخن پایانی
طبق آنچه تا به امروز کشف شده، سه زبان سومری، اکدی و هیروگلیفی به عنوان قدیمی‌ترین زبان‌های منقرض شده شناخته شده‌اند. اما درباره تاریخ دقیق متون باستانی تامیل و این‌که آیا به قدر کافی شبیه به تامیل امروزی هست، اختلاف وجود دارد. بنابراین در مورد قدیمی‌ترین زبان زنده دنیا، بین سانسکریت و تامیل اختلاف‌های گسترده‌ای وجود دارد و محققان در پی یافتن پاسخ درست هستند. همچنین فارسی باستان نیز جزو قدیمی‌ترین زبان‌های تاریخ است اما بسیاری از کتیبه‌های موجود نابود شده‌اند. جالب است بدانید اکدی که یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های تاریخ است، در منشور کوروش نیز استفاده شده است.