رمز و راز خواب؛ چرا یک سوم زندگی‌مان را در دنیای رویاها می‌گذرانیم؟

مرحله نخست از خواب، مرحله‌ای غیر REM با عنوان N1 است که بین یک تا هفت دقیقه ادامه دارد. در این مرحله عضلات آرام شده و فرد می‌تواند به‌راحتی بیدار شود. پس از آن مراحل N2 و N3 از خواب غیر REM شروع می‌شوند که در آن‌ها بدن بیشتر آرام شده، نرخ تنفس افت کرده و دمای بدن کاهش می‌یابد. مرحله N2 معمولاً بین 10 تا 25 دقیقه به طول می‌انجامد و مرحله N3 که خواب عمیق محسوب می‌شود، حدود 20 تا 40 دقیقه زمان دارد.

مرحله نهایی، مرحله REM نامیده می‌شود زیرا در این فاز چشم‌ها در حالی که پلک‌ها بسته‌اند به‌سرعت حرکت می‌کنند. در این مرحله، عضلات به‌جز عضلات چشم دچار نوعی فلج موقتی می‌شوند. بخش عمده‌ای از رؤیاها در خواب REM روی می‌دهند. حدود 25 درصد از کل زمان خواب به REM اختصاص دارد. این مرحله در ابتدا حدود 10 دقیقه طول می‌کشد اما در چرخه‌های بعدی افزایش یافته و ممکن است به یک ساعت نیز برسد.

میزان خواب مورد نیاز افراد بسته به سن و شرایط شخصی تفاوت زیادی دارد. همچنین، بررسی‌ها نشان داده‌اند که ژنتیک می‌تواند در تعیین نیاز فرد به خواب کافی نقش داشته باشد. در نخستین ماه‌های زندگی، نوزادان معمولاً بین 30 دقیقه تا سه ساعت به‌صورت متناوب می‌خوابند و حدود دو ساعت بیدار می‌مانند تا دوباره بخوابند. نوزادان 4 تا 12 ماهه به حدود 12 تا 16 ساعت خواب در یک بازه 24 ساعته نیاز دارند که شامل چرت‌های روزانه نیز می‌شود. در این بازه سنی، نوزادان معمولاً در بازه‌های کوتاه می‌خوابند اما از حدود چهار تا شش ماهگی ممکن است خواب پیوسته شبانه بین پنج تا شش ساعت داشته باشند که برای رشد مغزی و جسمی ضروری است.

کودکان به خواب بیشتری نسبت به بزرگسالان نیاز دارند، زیرا در حال رشد هستند. در این دوره، چرت‌های روزانه بخشی از برنامه خواب آن‌هاست. کودکان بین 1 تا 2 سال به 11 تا 14 ساعت خواب، کودکان 3 تا 5 سال به 10 تا 13 ساعت و کودکان 6 تا 12 سال به حدود 9 تا 12 ساعت خواب در هر شبانه‌روز احتیاج دارند.

نوجوانان، به‌ویژه به دلیل جهش رشدی مهمی که در بدن و مغزشان تجربه می‌کنند، باید حداقل 9 تا 9.5 ساعت خواب داشته باشند. با ورود به بلوغ، تغییراتی در چرخه شبانه‌روزی بدن آن‌ها روی می‌دهد که باعث می‌شود دیرتر احساس خواب‌آلودگی کنند. برخلاف کودکان، نوجوانان معمولاً نمی‌توانند پیش از ساعت 11 شب به‌راحتی بخوابند و صبح‌ها نیز بیدار شدن برایشان دشوارتر است.

بزرگسالان به‌طور میانگین باید هر روز بین 7 تا 9 ساعت خواب بی‌وقفه داشته باشند. با بالا رفتن سن، ریتم شبانه‌روزی بدن دستخوش تغییر می‌شود، به‌طوری که افراد بالای 60 سال تمایل دارند زودتر به رختخواب رفته و زودتر نیز بیدار شوند، ضمن اینکه خواب آن‌ها عمیق و یکنواخت نیست.

بی‌خوابی، اختلالی است که در آن فرد برای به خواب رفتن، تداوم خواب یا بازگشت به خواب پس از بیداری در میانه شب با مشکل مواجه است و در نتیجه، احساس شادابی پس از بیدار شدن ندارد. اگر مشکل خواب تنها چند روز ادامه داشته باشد، به آن بی‌خوابی حاد گفته می‌شود. اما اگر فرد در هفته حداقل سه شب به مدت سه ماه یا بیشتر دچار اختلال خواب باشد، این وضعیت به عنوان بی‌خوابی مزمن شناخته می‌شود.

رمز و راز خواب؛ دلایل بی‌خوابی

دلایل متعددی می‌تواند منجر به بی‌خوابی شود، از جمله فشار روانی، دردهای جسمی یا اضطراب. همچنین کم‌تحرکی، مصرف زیاد کافئین، الکل یا دخانیات می‌تواند خواب را مختل کند. نداشتن برنامه منظم خواب، مانند تغییرات مکرر در زمان خوابیدن یا چرت زدن در طول روز نیز ممکن است این اختلال را ایجاد کند. مصرف داروهایی که ضربان قلب را افزایش داده یا سطح ملاتونین را کاهش می‌دهند نیز یکی از عوامل است. همچنین، ژنتیک، برخی بیماری‌ها و اختلالات روانی می‌توانند در بروز بی‌خوابی نقش داشته باشند.

ایجاد محیطی تاریک و آرام و اجتناب از عادت‌هایی که خواب را مختل می‌کنند، می‌تواند در رفع بی‌خوابی حاد مؤثر باشد. در موارد مزمن، مشاوره با پزشک متخصص برای شناسایی و درمان ریشه‌های اختلال توصیه می‌شود. وقتی فرد نتواند خواب کافی داشته باشد، عملکرد فیزیکی و ذهنی او به شدت کاهش می‌یابد. احساس خستگی، کندی واکنش‌ها، تحریک‌پذیری، ضعف تمرکز و اختلال حافظه از جمله نتایج آن است.

عواقب کمبود خواب

کمبود خواب، زمان واکنش و دقت را کاهش داده و احتمال بروز سوانح را افزایش می‌دهد. در پژوهشی روی کادر پزشکی با الگوی خواب نامنظم، عملکرد شناختی افراد محروم از خواب، مشابه کسانی بود که میزان الکل خون آن‌ها 0.05 درصد بود. در ایالات متحده، راننده‌ای با چنین سطحی از الکل در خون به‌عنوان اختلال عملکرد شناخته می‌شود. افراد کم‌خواب ممکن است دچار خواب‌های میکرو شوند؛ یعنی برای چند ثانیه ناآگاهانه به خواب بروند که اگر در حال رانندگی باشند، بسیار خطرناک است.

در درازمدت، کمبود خواب منجر به شکل‌گیری «بدهی خواب» می‌شود که عواقب جدی برای مغز و سایر سیستم‌های بدن از جمله قلبی‌عروقی، هورمونی، ایمنی و عصبی به همراه دارد. بی‌خوابی مزمن می‌تواند بیماری‌های موجود را تشدید کرده و احتمال سکته، دیابت نوع 2، فشار خون بالا و ناراحتی‌های قلبی را افزایش دهد. همچنین، خواب ناکافی می‌تواند اشتها را افزایش داده و موجب اضافه‌وزن شود. افراد محروم از خواب، بیشتر در معرض اضطراب و افسردگی قرار دارند. البته خود این دو اختلال نیز ممکن است زمینه‌ساز بی‌خوابی باشند.

درباره فلج خواب

فلج خواب حالتی است که فرد در زمان گذر از خواب به بیداری یا برعکس، قادر به حرکت یا صحبت نیست، اگرچه از محیط پیرامون آگاهی دارد. این وضعیت ممکن است با توهمات یا احساس فشار روی سینه همراه باشد و به‌طور معمول چند ثانیه تا چند دقیقه ادامه دارد، ولی در موارد نادر تا 20 دقیقه نیز دوام می‌یابد. با وجود کوتاه بودن این تجربه، اغلب باعث اضطراب و اختلال در عادت‌های خواب می‌شود.

همچنین بخوانید