نه نفت و نه گاز؛ تریلیون ها لیتر از این سوخت زیر پای ما در خلیج فارس است و از آن خبر نداریم

وقتی صحبت از خلیج فارس می‌شود، ذهن‌ها بی‌درنگ به سوی مخازن عظیم نفت و گاز می‌رود. اما حالا در دل این منطقه که قرن‌هاست ستون فقرات اقتصاد جهانی نفت را شکل داده، منبع جدیدی از انرژی در حال ظهور است؛ هیدروژن سبز. منبعی که برخی آن را “نفت سبز” می‌نامند و پیش‌بینی می‌کنند می‌تواند تحولی به بزرگی کشف نفت در قرن بیستم ایجاد کند. با بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و بادی، کشورهای منطقه می‌توانند میلیاردها لیتر هیدروژن سبز تولید کنند و به پیشگامان تحول جهانی انرژی تبدیل شوند.

هیدروژن سبز؛ بازیگر جدید در میدان رقابت انرژی خلیج فارس

هیدروژن سبز از طریق فرآیندی به نام الکترولیز تولید می‌شود؛ فرآیندی که در آن مولکول‌های آب به هیدروژن و اکسیژن تجزیه می‌شوند. تفاوت اصلی هیدروژن سبز با انواع دیگر، مثل هیدروژن خاکستری (که از گاز طبیعی تولید می‌شود)، در این است که هیچ گاز گلخانه‌ای تولید نمی‌کند و کاملاً پاک و سازگار با محیط‌زیست است. در منطقه‌ای مثل خلیج فارس که خورشید بی‌وقفه می‌تابد و بادهای قدرتمندی می‌وزد، تولید هیدروژن سبز به‌شکلی بی‌نظیر امکان‌پذیر است.

چرا نفت سبز مهم است؟

بنابر گزارش ECONEWS، ظهور هیدروژن سبز به‌عنوان منبعی پایدار و پاک، تحولی بنیادین در معادلات جهانی انرژی ایجاد کرده و کشورهای حوزه خلیج فارس را به رقابتی جدید برای رهبری این بازار سوق داده است. به دلیل عدم انتشار گازهای گلخانه‌ایريال هیدروژن سبز گزینه‌ای ایده‌آل برای جایگزینی سوخت‌های فسیلی در صنایع سنگین، حمل‌ونقل و حتی ذخیره‌سازی انرژی خواهد بود.

از سال‌ها پیش کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر، سرمایه‌گذاری‌های کلانی را در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر آغاز کرده‌اند. این سرمایه‌گذاری‌ها دو هدف اصلی را دنبال می‌کند: کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ایجاد فرصت‌های جدید درآمدزایی. به‌عنوان مثال، پیش‌بینی می‌شود امارات متحده عربی تنها با استفاده از ۲۰ درصد ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی خود، درآمدی معادل درآمد فعلی نفت و گازش از تولید هیدروژن سبز کسب کند.

کشور ما ایران نیز با برخورداری از منابع غنی خورشیدی و بادی، زیرساخت‌های صنعتی قوی، و پتانسیل علمی در مراکز دانشگاهی، ظرفیت بالایی برای ورود به این رقابت دارد.

با این حال، توسعه گسترده هیدروژن سبز با چالش‌هایی نظیر هزینه بالای فناوری الکترولیز و نیاز به زیرساخت‌های جدید برای ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل مواجه است. پیشرفت در فناوری‌هایی همچون الکترولیزورهای غشایی تبادل پروتون (PEM) و الکترولیزورهای اکسید جامد (SOEC) می‌تواند به کاهش این هزینه‌ها کمک کند.

در این میان، تحولات ژئوپلیتیکی ناشی از کاهش وابستگی جهانی به نفت خام و ورود کشورهای منطقه به بازار انرژی‌های پاک، می‌تواند توازن قدرت اقتصادی و سیاسی خاورمیانه را به‌طور چشمگیری تغییر دهد. هیدروژن سبز نه تنها پاسخی به چالش‌های زیست‌محیطی و بحران تغییرات اقلیمی است، بلکه فرصتی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد کشورهای نفت‌خیز و حرکت به‌سوی آینده‌ای پایدارتر محسوب می‌شود.

کاربردهای صنعتی و حمل‌ونقل هیدروژن سبز

اما با وجود توضیحات فوق شاید برای شما نیز این سوال پیش آمده باشد که هیدروژن سبز چه کاربردهایی دارد و چه مزایایی برای تولیدکنندگان آن خواهد داشت.

جالب است بدانید که یک شرکت آلمانی به نام Enapter مدعی شده که می‌تواند با نیمی از آب مخزن توالت فرنگی انرژی چند روزه خانه را تامین کرد. اما فارغ از این موضوع به صورت خلاصه می‌توانیم عمده کاربردهای هیدروژن سبز را به شرح زیر عنوان کنیم:

• حمل‌ونقل سنگین: هیدروژن سبز به‌عنوان سوختی کارآمد برای کامیون‌های سنگین، کشتی‌ها و حتی هواپیماها مطرح شده است. این وسایل نقلیه، که به دلیل محدودیت‌های باتری‌های الکتریکی نمی‌توانند به راحتی برق‌رسانی شوند، با هیدروژن سبز می‌توانند مسافت‌های طولانی‌تر و بارهای سنگین‌تر را با هزینه کمتر طی کنند.
• صنایع فولاد و پتروشیمی: صنایع انرژی‌بر نظیر فولادسازی و پتروشیمی که سهم قابل توجهی در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند، می‌توانند با جایگزینی سوخت‌های فسیلی با هیدروژن سبز، به‌طور قابل توجهی انتشار کربن خود را کاهش دهند.
• ذخیره‌سازی انرژی: هیدروژن به‌عنوان یک راهکار ذخیره‌سازی انرژی می‌تواند به‌خوبی نقش باتری شیمیایی را ایفا کند، به‌ویژه در مواقعی که تولید برق از منابع تجدیدپذیر بیش از نیاز مصرف است.

پروژه‌های عظیم انرژی تجدیدپذیر؛ بستر تولید هیدروژن سبز

در منطقه خاورمیانه، پروژه‌های عظیم انرژی خورشیدی با هزینه‌های بسیار پایین در حال اجرا هستند. پارک خورشیدی مکتوم در دبی و پروژه فتوولتائیک سوهان در ابوظبی نمونه‌هایی از این دست هستند که برق را با رکوردهای کمترین هزینه تولید می‌کنند. این پروژه‌ها نشان می‌دهند که منطقه پتانسیل تولید انرژی تجدیدپذیر در مقیاس وسیع را دارد که می‌تواند محرک تولید هیدروژن سبز باشد.

در کنار انرژی خورشیدی، استفاده از نیروی باد نیز به‌عنوان مکمل در حال بررسی است. ترکیب این دو منبع انرژی، سیستم پایداری از تولید برق ایجاد می‌کند که برای تولید مؤثر هیدروژن سبز ضروری است. با توجه به هزینه‌های پایین انرژی تجدیدپذیر در این منطقه، تولید هیدروژن سبز می‌تواند به قیمتی رقابتی، نزدیک به ۱.۷۵ دلار به ازای هر کیلوگرم برسد.

فرصتی برای آغاز دوره‌ای جدید از شکوفایی اقتصادی در خلیج فارس

تولید هیدروژن سبز نه‌تنها مزایای زیست‌محیطی دارد، بلکه می‌تواند اقتصاد کشورهای حوزه خلیج فارس را متحول کند. این کشورها با استفاده از این فرصت اقتصادی، می‌توانند منابع درآمد جدیدی ایجاد کنند که به تنوع اقتصادی‌شان کمک کرده و وابستگی‌شان به درآمدهای نفتی را کاهش دهد. بازار جهانی هیدروژن سبز در سال‌های آینده به سرعت رشد خواهد کرد، زیرا صنایع مختلف به دنبال راه‌حل‌های پایدار برای حمل‌ونقل، تولید برق و کاربردهای صنعتی هستند.

از سوی دیگر، هیدروژن سبز ابزاری قدرتمند برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. محصول جانبی مصرف سوخت هیدروژن تنها آب است، که آن را به جایگزینی کاملاً سازگار با محیط‌زیست برای سوخت‌های فسیلی تبدیل می‌کند. کشورهای خلیج فارس می‌توانند از هیدروژن سبز برای دستیابی به اهداف اقلیمی خود استفاده کنند و در عین حال در مبارزه جهانی با تغییرات اقلیمی نقش مؤثری ایفا کنند.

چالش‌های پیش رو؛ از فناوری تا زیرساخت

البته تحقق کامل پتانسیل هیدروژن سبز به سادگی نیست و با چالش‌هایی همراه است. فناوری الکترولیز هنوز هزینه‌های بالایی دارد و یکی از موانع اصلی در مسیر گسترش تولید هیدروژن سبز محسوب می‌شود. با این حال، محققان به‌طور مداوم در حال توسعه فناوری‌هایی هستند که این هزینه‌ها را کاهش داده و قیمت آن را به سطح سوخت‌های فسیلی نزدیک کنند.

یکی دیگر از چالش‌های اساسی، مسئله ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل هیدروژن است. کشورهای خلیج فارس به دنبال راهکارهای متعددی برای حمل هیدروژن هستند، از جمله تبدیل آن به آمونیاک، که حمل آن از طریق زیرساخت‌های حمل‌ونقل استاندارد امکان‌پذیر است و سپس در مقصد دوباره به هیدروژن تبدیل می‌شود.

ایران و رقابت منطقه‌ای در عصر “نفت سبز“

در این میان، ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر انرژی جهان، نباید از قافله عقب بماند. با توجه به پتانسیل عظیم خورشیدی در فلات مرکزی ایران و همچنین نیروی باد در مناطق شمالی و جنوبی کشور، ایران می‌تواند به بازیگری مهم در تولید هیدروژن سبز تبدیل شود. این تحول می‌تواند فرصتی باشد برای تنوع‌بخشی به اقتصاد ایران و کاهش وابستگی به صادرات نفت خام، به‌ویژه در شرایطی که رقبای منطقه‌ای در حوزه خلیج فارس به سرعت در حال سرمایه‌گذاری در این حوزه هستند.

عربستان سعودی با پروژه‌هایی چون نئوم و امارات متحده عربی با برنامه‌های کلان انرژی تجدیدپذیر، به‌دنبال تصاحب بازار هیدروژن سبز جهانی هستند. در این میان، ایران می‌تواند با توسعه زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر، بهره‌گیری از دانش فنی بومی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، نقشی کلیدی در بازار آینده انرژی ایفا کند.

آینده‌ای سبز در دل خلیج فارس

خلیج فارس تمام عناصر لازم برای تبدیل شدن به یک نیروی پیشرو در بازار نوظهور هیدروژن سبز را در اختیار دارد. پتانسیل تولید میلیاردها لیتر هیدروژن سبز در این منطقه می‌تواند به ایجاد اقتصادی مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر کمک کند. کشورهای حوزه خلیج فارس می‌توانند با پذیرش این تغییر، هم انتشار گازهای آلاینده را کاهش دهند و هم اقتصادهای خود را متحول کنند، و در نهایت رهبری تحول جهانی انرژی را به دست گیرند. در این مسیر، ایران نیز این فرصت را دارد که با ورود به این رقابت، جایگاه خود را در نقشه جدید انرژی جهان تثبیت کند.